W cieniu rokoszu. Sejm walny w Warszawie. 1606 r.

Sejm został zwołany w grudniu 1605 r. Sejmiki przedsejmowe odbyły się w styczniu 1606 r. Sejm rozpoczął obrady 7 marca 1606 r., zaś na jego przebiegu ważył narastający konflikt króla z częścią szlachty i magnaterii, tworzącej widoczną opozycję. Na jej czele, po śmierci kanclerza Jana Zamoyskiego (3 czerwca 1605 r.) stanął marszałek wielki koronny i wojewoda krakowski Mikołaj Zebrzydowski. Jednocześnie sejm obradował pod wrażeniem świetnego zwycięstwa hetmana Karola Chodkiewicza nad Szwedami pod Kircholmem w Inflantach (27 września 1605 r.), co jednak nie zakończyło trwającej tam wojny. Marszałkiem sejmu obrano Stanisława Ryszkowskiego, sędziego ziemskiego łukowskiego. Dwór wystąpił z programem reform, polegających na utworzeniu stałej armii, utrzymywanej ze stałych dochodów, zmian w sposobie sejmowania, sprowadzającej się ukrócenia pojedynczych protestacji posłów i wprowadzeniu głosowania większością. Przeciwko tym pomysłom opozycja występowała z „egzorbitancjami” i „urazami”, uznając postulaty reform królewskich, jako zmierzające do wprowadzenia władzy absolutnej króla (absolutum dominium). Jeszcze w trakcie obrad sejmowych, począwszy od 9 kwietnia miał miejsce zjazd opozycyjnej szlachty i magnatów w Stężycy koło Dęblina, na którym radzono nad postępowaniem króla, co doprowadziło do rozdwojenia sejmu. W czasie obrad zajmowano się także sprawami tolerancji religijnej i bezpieczeństwa dysydentów. Król odrzucił przygotowany projekt konstytucji „O tumultach”. Sejm został zamknięty 18 kwietnia 1606 r., nie uchwalając żadnych konstytucji.

Zobacz: W. Sobieski, Pamiętny sejm (1606), Warszawa 1913; E. Opaliński, Sejm srebrnego wieku 1587-1652. Między głosowaniem większościowym a liberum veto, Warszawa 2001; W. Czapliński, Sejm w latach 1587-1696,  w: Historia sejmu polskiego, t. 1, Warszawa 1984, red. J. Michalski, s. 217-299; I. Malec-Lewandowska, Sejm walny koronny Rzeczypospolitej i jego dorobek ustawodawczy. 1587-1632, Kraków 2009.