Sejm „Wielki”. Sejm zwyczajny w Warszawie „Czteroletni” albo „Wielki” pod węzłem konfederacji Obojga Narodów. 1788 r.

Zwołany 2 maja 1788 r. Sejmiki odbyły się 18 sierpnia 1788 r. Powtórne sejmiki zwołane 28 września 1790 r. dla obioru drugiego kompletu posłów. Obrady sejmowe rozpoczęły się 6 października 1788 r. Sejm został zawiązany pod węzłem konfederacji generalnej, co miało uchronić sejm przed jego zerwaniem. Marszałkami sejmu zostali Stanisław Małachowski, referendarz koronny i Kazimierz Nestor Sapieha, generał artylerii litewskiej. Sejm zwołany w celu przedłożenia projektu sojuszu polsko-rosyjskiego rychło przerodził się w miejsce burzliwych obrad, w trakcie których podjęto się prób reformy państwa. Sejm, jako organ władzy najwyższej przejął na siebie całość funkcji reprezentacyjnych, ustawodawczych, a także wykonawczych. 20 października 1789 r. zgłoszono, przyjęty przez aklamację, projekt aukcji wojska w wysokości 100.000 tysięcy, 19 stycznia 1789 r. sejm zniósł Radę Nieustającą, co oznaczało odzyskanie niezależności i zniesienie protektoratu rosyjskiego. Uchwalono ewakuację wojsk rosyjskich i ich magazynów z terytorium Rzeczypospolitej. 22 czerwca 1789 r. przyjęto konstytucję o Lustracji dymów i podaniu ludności, co otwierało drogę do przeprowadzenia spisu statystycznego ludności. 7 września wyłoniona została Deputacja do Formy Rządu, mającej przygotować zmianę ustroju Rzeczypospolitej. Podczas sejmu powołano liczne komisje, które zajęły się sprawami finansowymi, gospodarki i wojskowości. 29 marca 1790 r. podpisano sojusz zaczepno-odporny z Prusami. 16 listopada 1790 r. odbyły się nowe wybory do sejmu, który w nowym składzie podjął obrady 15 grudnia 1790 r. 13 września 1790 r. sejm przywrócił królowi prawo do nadawania urzędów, odebranego mu w 1775 r. 18 kwietnia 1791 sejm uchwalił prawo o miastach, w którym mieszkańcom miast królewskich przyznano prawa publiczne. 3 maja 1791 r. uchwalono konstytucję, zmieniająca ustrój państwa na monarchię konstytucyjną. 20 października 1791 r. uchwalone zostały przepisy szczegółowe do Konstytucji 3 maja, noszące nazwę Zaręczenie Wzajemne Obojga Narodów. Sejm odbył ostatnie posiedzenie 29 maja 1792 r. Działalność sejmu została przerwana przez wojnę polsko-rosyjską, która rozpoczęła się w kwietniu 1792 r.

Zobacz: W. Kalinka, Sejm Czteroletni, Lwów 1881-1886; B. Leśnodorski, Dzieło Sejmu Czteroletniego, Wrocław 1951; W. Konopczyński, Dzieje Polski nowożytnej, t. 2, Warszawa 1986; W. Szczygielski, Sejm Wielki (1788-1792). Studium z dziejów łagodnej rewolucji, Łódź 2015; Ł. Kądziela, Narodziny Konstytucji 3 maja, Warszawa 1991; J. Michalski, Sejm w czasach panowania Stanisława Augusta, w: Historia sejmu polskiego, t. 1, Warszawa 1984, red. J. Michalski, s. 350-419; R. Łaszewski, Sejm polski w latach 1764-1793. Studium historyczno-prawne, Warszawa 1973; W. Filipczak, Sejm Rzeczypospolitej w dobie stanisławowskiej, w: Między konstytucją Nihil Novi a ustawodawstwem nowoczesnej demokracji. Parlamentaryzm polski w XVI-XX wieku, pod red. H. Gmiterka, S. Piątkowskiego, J. Wrony, Radom 2005, s. 59-82. Ustawodawstwo zob. Volumina legum, Wyd. J. Ohryzko, t. 9, Petersburg 1860.