Po śmierci króla Stefana. Sejm elekcyjny w Warszawie. 1587.

Sejm wyznaczono na sejmie konwokacyjnym 9 marca 1587 r. Sejmiki przedsejmowe odbyły się w maju, zaś obrady sejmu elekcyjnego rozpoczęły się 30 czerwca 1587 r. Od samego początku zarysowały się podczas sejmu dwa odrębne koła: pierwsze, wywodzące się z dawnej opozycji przeciwko królowi Stefanowi, na którego czele stał ród Zborowskich i drugie, tworzone przez dawnych zwolenników polityki króla Stefana, skupione wokół kanclerza wielkiego koronnego i hetmana wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego. Marszałkiem pierwszego koła był Kasper Dębiński, podkomorzy mielnicki, zaś na marszałka drugiego koła obrano Pawła Orzechowskiego, podkomorzego chełmskiego. Kilkakrotnie dochodziło między dwoma kołami do napięć, grożących zbrojnymi starciami, do których jednak generalnie nie doszło. Sejm elekcyjny jednak się rozdwoił. Koło „czarne” Zamoyskiego dokonało 19 sierpnia 1587 obwołania królem Zygmunta Wazę, królewicza szwedzkiego, siostrzeńca króla Zygmunta Augusta, którego królem proklamował prymas Stanisław Karnkowski. Z kolei koło przeciwne obwołało królem, 22 sierpnia 1587 r. arcyksięcia Maksymiliana Habsburga, którego królem proklamował biskup kijowski Jakub Woroniecki. W elekcji ponownie nie wzięła udziału szlachta litewska. Zjazd jednakże w Wiślicy, który odbył się po sejmie elekcyjnym uprawomocnił decyzje sejmu elekcyjnego z 19 sierpnia 1587 r., ogłaszając w obliczu zagrożenia interwencją habsburską pospolite ruszenie. Król elekt Zygmunt przybył 7 października 1587 r. do Gdańska, skąd udał się do Krakowa, gdzie 28 grudnia 1587 r. odbył koronację. Wybór króla Zygmunta uznany został przez Wielkie Księstwo Litewskie. Arcyksiążę Maksymilian, który wtargnął do Rzeczypospolitej i próbował w końcu listopada zdobyć Kraków, został pokonany ostatecznie przez Jana Zamoyskiego w bitwie pod Byczyną (1588), gdzie dostał się do niewoli hetmańskiej.

Zobacz: A. Pieńkowska, Zjazdy i sejmy z okresu bezkrólewia po śmierci Stefana Batorego, Pułtusk 2010; E. Dubas-Urwanowicz, Mężowie stanu, awanturnicy czy zdrajcy? Dzieje rodu Zborowskich w XVI wieku, Warszawa 2018; W. Czapliński, Sejm w latach 1587-1696, w: Historia sejmu polskiego, t. 1, Warszawa 1984, red. J. Michalski, s. 217-299; E. Opaliński, Sejm srebrnego wieku 1587-1652. Między głosowaniem większościowym a liberum veto, Warszawa 2001; I. Malec-Lewandowska, Sejm walny koronny Rzeczypospolitej i jego dorobek ustawodawczy. 1587-1632, Kraków 2009; J. Bardach, Zatwierdzenie III Statutu litewskiego przez Zygmunta III Wazę, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, t. 30, 1978, z. 2, s. 39-51. Ustawodawstwo zob. Volumina Constitutionum, T. 2, cz. 2, Do druku przygotował S. Grodziski, Warszawa 2008, s. 44-52.